|
کتاب پژوهشی حماسه، پدیده‌شناسی شعر
پهلوانی، با ترجمه و نگارش جلال خالقی
مطلق ـ پیرایشگر معتبرترین نسخه‌ی
شاهنامه‌ی فردوسی ـ، بهترین و جامع‌ترین
کتابی است که تا حال درباره‌ی حماسه به
زبان فارسی منتشر شده است.
پژوهنده‌ی انگلیسی بورا (C.M.
Bowra)
تألیف پرحجم و معروفی درباره‌ی حماسه دارد
که تاکنون چندبار تجدید چاپ شده و به برخی
زبان‌ها نیز ترجمه گشته، اما این اثر
بسیار مهم پژوهشی در گستره‌ی حماسه، هنوز
به فارسی ترجمه نشده است.
اساس کار بورا بررسی و مقایسه‌ی حماسه‌های
بیشتر ملل جهان در گذشته تا به امروز است،
ولی این حماسه‌ها برخلاف حماسه‌های فارسی
بیشتر حماسه‌های شفاهی هستند که
حماسه‌خوانان (گوسان‌ها) دوره‌گرد در شرح
ماجراهای پهلوانان ملت خود به آواز
می‌خواندند و با ساز همراهی می‌کردند. از
اینرو در کتاب بورا از حماسه‌های فارسی جز
سه بار از شاهنامه ـ آن هم کوتاه ـ ، نامی
نرفته است.
مترجم این فقدان حماسه‌های ایرانی و فارسی
را در این اثر ویژه‌ی شعر پهلوانی،
نوشتاری بودن برخی از حماسه‌های فارسی و
بویژه شاهنامه می‌داند.
در این اثر دکتر خالقی چکیده‌ای از نظریات
بورا را ـ که حدود یک‌دهم کل اثر را
دربرمی‌گیرد ـ به فارسی برگردانده و آنرا
با شاهنامه و دیگر حماسه‌های فارسی ـ که
جای آنها در کتاب بورا خالی است ـ مقایسه
کرده و هنگام این کار گاه نظریات بورا را
تکمیل و گاه رد کرده است.
از آنجا که اثر بورا تا حال به زبان فارسی
ترجمه نشده است، خواننده نه‌تنها با اثر
وزین و خواندنی بورا در گستره‌ی حماسه‌ی
جهان آشنا می‌شود، بلکه خواننده‌ی ایرانی
در بطن این متن در جریان وجه تشابه و
افتراق حماسه‌های ایرانی و دیگر حماسه‌های
جهان نیز قرار می‌گیرد، چراکه نظرات بورا
با حماسه‌های ایرانی همواره سنجیده
می‌شوند.
بدین‌گونه خواننده با مقایسه‌ای میان
حماسه‌های ایران و جهان روبرو می‌شود و
همچنین تفاوت حماسه‌های بدیهی و نوشتاری
را نیز درمی‌یابد.
کتاب با تعریف واژه‌ی حماسه از همان آغاز
پیشگفتار شروع می‌شود. واژه‌ی حماسه
نه‌تنها ریشه‌یابی و معنی می‌شود، بلکه
ساخت کوتاه و بلند آن و یا از دریچه‌ی
نگاه لفظ، ماهیت و نوع نیز تعریف می‌شود.
کتاب پانزده بخش را دربرمی‌گیرد و به
پرسش‌هایی چون حماسه چیست؟ حماسه‌های
جهان چگونه هستند؟ پاسخ می‌دهد و در سیر
پژوهش به ابعاد گوناگون شعر حماسی
می‌پردازد. از "پهلوان" و شیوه‌های بدیهی
نقل و ساخت و پرداخت زبان و ویژگی‌های
ساختاری گرفته تا اندیشیدن پهلوانی و
واقعیت پنداشتن حماسه و در پایان زوال
حماسه بررسی شده است.
دکتر خالقی آغاز حماسه را در همه جا
گفتاری می‌شمارد، اما اگر این سنت در میان
برخی اقوام گفتاری برجای می‌ماند، برخی
اقوام دیگر ـ از جمله ایرانیان ـ به مکتوب
کردن حماسه‌های خود روی‌می‌آورند و دو سنت
شفاهی و نوشتاری در دو سطح متفاوت در این
جوامع ادامه می‌یابد. وی روی‌کرد نوشتاری
شدن حماسه‌های ایرانی را زمان اشکانیان
می‌داند.
هرچند که اثر بورا تنها به حماسه‌های
منظوم پرداخته، اما دکتر خالقی از اشاره
به حماسه‌های منثور نیز رویگردان نیست و
خواننده اینجا و آنجا آگاهی‌هایی در رابطه
با آثاری چون سمک عیّار، امیرارسلان و یا
حماسه‌های کوراوغلو و ده‌ده‌قورقود و دیگر
حماسه‌های منثور نیز می‌یابد.
در پایان هر بخش نه‌تنها کتابنامه آمده
است، بلکه توضیحات و یادداشت‌های سودمندی
این اثر پژوهشی و فنی را کامل‌تر و
جامع‌تر می‌کند.
|
